نظارت، شرط مبارزه با فساد در سامانه های الکترونیکی است - مجله وتورلد

سطح اول ابزارها هستند. یعنی ما ابزارهای کافی برای مبارزه و فساد و رانت و انواع مسائل در حوزه تجارت احتیاج داریم. یکی از مهم ترین ابزارها، سامانه های اطلاعاتی مانند سامانه جامع تجارت هستند. سامانه ها به ما یاری می نمایند جریان تجارت و بازرگانی و خرید و فروش کالا در کشور را دنبال کنیم. اگر ابزارها بخوبی طراحی شده باشند، این امکان را برای ما فراهم می نمایند کالایی که از خارج به کشور وارد می گردد، زنجیره تأمین آن از نقطه مبدأ تا نقطه مصرف به طور کامل پیگیری گردد و بتوانیم مسائل هر بخشی از این زنجیره را رصد نموده و اگر با فساد و مسئله ای روبرو شدیم، مبارزه کنیم. بنابراین ابزارها نقش مهمی در مبارزه با فساد دارند و عملاً می توان گفت نقطه شروعی برای این موضوع هستند. به عبارت دیگر این سامانه ها هستند که امکان دسترسی به اطلاعات لازم و کافی را برای مبارزه با فساد فراهم می نمایند.

اما واقعیت این است که سامانه ها و ابزارها به تنهایی کافی نیستند ما در لایه بعدی احتیاج به فراوری محتوای مناسب و اطلاعات دقیقی داریم. زمانی که سامانه ای را راه اندازی و بکار می بریم، باید تمامی ذینفعان این زنجیره نسبت به ورود اطلاعات و محتواها دقیق، حساس، متعهد و بامسئولیت باشند در صورتی که در بخشی از این زنجیره افراد یا سازمان هایی در قالب کارهای تیمی و گروهی نسبت به جعل اطلاعات اقدام نمایند، متأسفانه فساد پابرجا خواهد ماند. نمونه آن را می توانیم در سیستم های بانکی مشاهده کنیم. با وجود اینکه سیستم های بانکی از نظر سامانه های اطلاعاتی و ابزارها در سطح خوبی از بلوغ قرار دارند اما همچنان فسادهایی را در این مجموعه مشاهده می کنیم و دلیل آن نیز این است که محتواهای لازم برای این موضوع بخوبی وجود ندارد. به عنوان مثال در پرداخت وام ها به افراد ابزارها نمی توانند در تصمیم گیری ها یاری نمایند، اگرچه امروزه به یاری ابزارها می توانیم تا حدی اطلاعات اعتبارسنجی را در اختیار افراد مسئول قرار دهیم ولی تصمیم گیری در اختیار افراد مسئول است، بنابراین نه تنها در لایه اول ابزارها و سامانه ها احتیاج هستند در لایه دوم به محتواهای دقیق اطلاعاتی هم احتیاج است.

در لایه سوم ما به ابزارها و روش های هوشمند نظارتی احتیاج داریم. به عبارتی وقتی سامانه بدرستی عمل خواهد نمود که ما از تصمیم گیری های فردی و منفعت طلبانه در سیستم ها جلوگیری کنیم.

برای مبارزه با این نوع فسادها احتیاج است که سامانه ها به امکانات نظارتی هوشمند مجهز شوند تا از این طریق بتوانیم نقص ها و ناسازگاری های اطلاعاتی و عدم رعایت موازین را تشخیص دهیم. در گستره بزرگی مانند کشور ما عدم دسترسی و شفافیت اطلاعات است که زمینه تخلف را برای فاسدان فراهم می نماید حتی اگر سیستم هم وجود داشته باشد و جریان اطلاعات هم باشد، ولی تاز مانی که نیروی انسانی دخیل باشد به دشواری بتوان با بحث فساد مبارزه کرد، بنابراین باید سامانه های هوشمند و نظارتی بر سامانه های عملیاتی حاکم شده و نقص ها و ناسازگاری های اطلاعاتی را کشف نمایند.

لایه چهارم که لایه مهمتری است و آن مشارکت و احساس مسئولیت تمام ذینفعانی است که در این موضوع درگیر هستند. اگر حوزه تجارت را به عنوان موضوع کلی در نظر بگیریم ذینفعان بسیار زیادی از گمرک، وزارتخانه ها، کارت های بازرگانی، عمده فروش ها، خرده فروش ها و بویژه مردم در آن مشارکت دارند اگر با فرض اینکه سیستم ها هم، همه جا وجود داشته باشند، باید مردم نسبت به خرید از مجاری قانونی حساسیت نشان دهند.

فرض کنید سیستم تجارت زنجیره ورود یک کالایی را به کشور تعیین و حتی معلوم نموده و تعیین است که در مقصد در چه انبارهایی ذخیره شده است ولی اگر مردم به دلیل قیمت کمتر، کالاهای بی شناسنامه و قاچاق را خریداری نمایند باز هم می توانیم بگوییم که مشکل پابرجاست، پس باید در این بخش در زمینه فرهنگسازی کار کرد و این موضوع نقش کلیدی دارد. البته فرهنگسازی در این بخش یکی از راه چاره هاست، راه چاره های دیگر را می توان عملیاتی کرد. مثلاً دولت نباید از خریدهای غیرقانونی در قالب گارانتی و... حمایت کند. در چنین صورتی است که می توان به مبارزه با فساد پیروز امیدوار بود.

اگر به قوانین خود در زمینه ارزش افزوده نگاه کنیم، می بینیم که در خریدها و فروش ها، فقط افراد حقیقی و حقوقی ارزش افزوده و مالیات را به دولت پرداخت می نمایند اما دلالان و فاسدان مالی بدون پرداخت مالیات به دولت همچنان جولان می دهند. این در حالی است که ما ادعا می کنیم، سیستم جامع مالیاتی داریم. پس در نهایت و در مجموع با تمام نقص ها و کمبودهایی که وجود دارد باز این دولت الکترونیک و سامانه های الکترونیکی هستند که راه برتر و کلیدی مبارزه با فساد هستند و باید بپذیریم برای جامعه ای که انواع الگوهای ناصحیح تجارت در آن وجود دارد، سال ها طول خواهد کشید که یک سیستم کارآمد و سیستماتیک برای مبارزه با فساد به وجود آید. در لایه فرهنگسازی و مشارکت مخاطبان باید به نقش مبارزه دولت در جرایم مالی و تجارتی پرداخت و به آن اهمیت داد. دولت نباید در مقابله با فسادهای مالی که به وسیله سامانه آشکار می شوند کوتاه بیاید، این در حالی است که متأسفانه چنین مسائلی را در کشور شاهد هستیم. ولی باید امیدوار باشیم که سیستم جامع تجارت بتواند فسادها را ردیابی نموده و با آن مبارزه کند.